بعضی از محققان معتقدند که به بیش از پنج عامل جهت تعریف کامل شخصیت افراد نیازمند است. به طوری که بنت- مارتینز و والر^[۱۵۴] (۱۹۹۷)، عاملی به نام خود ارزیابی مثبت و منفی را برای زبانهای مختلف پیشنهاد می‌کنند و اشتون^[۱۵۵] و همکاران (۲۰۰۴)، معتقدند که یک عامل به نام درستی- تواضع باید به عوامل دیگر اضافه گردد. ولی مک کری و کاستا (۱۹۹۷)، موضعی قوی در این باب گرفته و معتقدند که ساختار پنج عاملی شخصیت، جهانی است. شواهد گسترده آن ها ‌بر اساس ترجمه ابزار پنج عاملی خودشان به نام (سیاهه تجدیدنظر شده شخصیت) بود، که در مدت کوتاه به چندین زبان ترجمه شد و در واقع، همان پنج عامل عمده با نظم زیادی به دست آمد. البته، وقتی پژوهشگران اصطلاحاتی بومی را که از زبان کشورهای مورد مطالعه گرفته شده است ‌به این ابزار اضافه می‌کنند، یافته ها، شکل پیچیده تری پیدا می‌کنند (ساسروگلدبرگ، ۱۹۹۶؛ نقل از جان و پروین، ۲۰۰۱ ترجمه جوادی و کدیور، ۱۳۸۱، همان منبع).

به عبارت دیگر، این یافته ها، بسته ‌به این که صفات موردنظر به اعضاء یک فرهنگ «تحمیل شده باشد» و یا از درون خود آن فرهنگ اخذ گردیده باشد، احتمالاً متفاوتند. در واقع، بعضی نیز بر این باورند که ممکن است عوامل شخصیتی دیگری نیز وجود داشته باشند که خاص بعضی از فرهنگ هاست. برای مثال، سنت چینی (چونگ و دیگران، ۱۹۹۶)، که شامل ارزش ها و نگرش های مهم این جامعه است، می‌تواند یک عامل تأثیرگذار بالقوه باشد. بدون تردید، وجود عوامل خاص یک فرهنگ، قطعی است، ولی به تأیید و تکرار بیشتری نیاز هست تا بتوان این عوامل را به عنوان واقعیات تجربی در نظر گرفت. برای مثال، این امکان وجود دارد که این عوامل از نوع صفات شخصیتی نبوده و شکلی از تفاوت های فردی، مانند نگرش ها و باورها باشند (مانند محافظه کار یا آزادیخواه). به طور خلاصه، شواهد در حال افزایشی (ولی هنوز محدود) وجود دارد که نشان می‌دهد افراد متعلق به فرهنگ های متفاوت و گویش های گوناگون، خصوصیات شخصیتی افراد را شبیه به پنج عامل عمده استنباط می‌کنند. دی رند، پروجینی^[۱۵۶] و همکاران (۱۹۹۸) ‌به این نتیجه رسیدند که «خطوط کلی الگوی پنج عاملی، بهترین فرضیه عملی برای معرفی جامع ساختار صفات است» (جان و پروین؛ ترجمه جوادی و کدیور،۱۳۸۱).

پنج بزرگ ایرانی (گردون)

مطالعه شخصیت پنج عاملی در فرهنگ ایرانی و زبان فارسی نیز تحقق یافته است. این پژوهشگران (فراهانی، فرزاد و فتوحی، ۱۳۸۲) در مرحله اول از بررسی چهار فرهنگ فارسی و حدود چهل کتاب داستان از نویسندگان معروف و صاحب سبک حدود ۱۲۰۰۰ واژه مربوط به صفات، حالات و فعالیت هاگردآوری کردند. پس از چند مرحله، یک فهرست ۷۶ واژه ای از صفات در زبان فارسی فراهم آمد. برای هر یک از این واژه ها یک عبارت به صورت اول شخص مفرد نوشته شد (خودسنجی)، و مقیاس نهایی روی دانشجویان دانشگاه های تهران مطالعه مقدماتی گردید. پژوهشگران با بررسی مجدد و دقیق تر، فهرست ۱۰۳۷ واژه ای شخصیت را بازنگری کرده و یک مقیاس ۱۲۶ ماده ای برای مطالعه شخصیت پرورش دادند. پژوهشگران ایرانی در نهایت همانند سایر محققین از طریق تحلیل عاملی برای ارزیابی شخصیت پنج عامل را به دست آوردند، که با توجه به فرهنگ و زبان ایرانی ساخته شده اند (همان منبع).

ابعاد شخصیت ‌بر اساس مدل پنج عامل بزرگ شخصیت

مدل پنج عامل بزرگ، که توسط مک کری و کاستا طرح شده است، پنج بعد اساسی را برای شخصیت معرفی می‌کند و هر بعد در برگیرنده تعدادی از صفات خاصی است که مجموع آن صفات یک عامل شخصیتی را تشکیل می‌دهد.

عامل گشودگی (o)

این عامل میزان انعطاف پذیری افراد را در برابر تجارب تعیین می‌کند. آن دسته از افرادی که در این عامل نمرات بالایی می گیرند، عقاید و ارزش‌های جدید و غیرمتعارف را بیشتر می‌پذیرند و همچنین هیجانهای مثبت و منفی را بیشتر و عمیق تر تجربه می‌کنند.

صفات عامل گشودگی

۱- تخیل: به افکار، تصورات و تخیلاتی گفته می شود که افراد در دنیای درونی خود دارند.

۲- زیباپسندی: به درک عمیق از هنرها و زیبایی ها، شعر و موسیقی گفته می شود.

۳- احساسات: به تجارب و ادراک افراد از هیجانهای درونی خود اشاره دارد.

۴- اعمال: تلاش و فعالیت‌های تازه و متنوع را شامل می شود.

۵- عقاید: به کنجکاوی ذهنی و علاقه به عقاید جدید اشاره دارد.

۶- ارزش ها: به آمادگی برای امتحان ارزش‌های مذهبی، سیاسی و اجتماعی اشاره دارد.

عامل روان رنجورخویی (N)

این عامل که اساس آن را تجربه هیجانات منفی و نامطلوب تشکیل می‌دهند، از تعداد صفاتی مانند: اضطراب، افسردگی، آسیب پذیر بودن و بی ثباتی هیجانی تشکیل شده است. یکی از مشخصه‌ های اصلی این عامل ناسازگاری و عواطف منفی است. یعنی افرادی که در این عامل نمره بالایی به دست می آورند با محیط بیرونی سازگاری کمتری دارند و اغلب دچار عواطف منفی می‌شوند. برعکس افرادی که در این عامل نمره پایینی می آورند با محیط سازگاری بیشتری دارند و از لحاظ عواطف و هیجانات در سطح مطلوبی قرار می گیرند.

صفات روان رنجورجویی

۱- اضطراب: ترس، نگرانی، استرس و انگیختگی بیشتر را شامل می شود.

۲- پرخاشگری: به خصومت وخشم افراد نسبت به یک چیز یا یک شخص گفته می شود.

۳- افسردگی: به خلق پایین و عواطف منفی و یاس و ناامیدی اشاره دارد.

۴- کمرویی: به حالاتی مانند شرم و خجالت گفته می شود و گاهی اوقات ممکن است به ترس‌های مرضی از اجتماع نیز منجر گردد.

۵- تکانشوری: به رفتارهای انفجاری و تکانشی که نسبتاً غیرارادی هستند و بدون فکر کردن و تصمیم گیری انجام داده می‌شوند، گفته می شود.

۶- آسیب پذیری: یعنی افراد در برابر فشارها و استرس ها آسیب های روانی و جسمی بیشتری را متحمل می‌شوند.

عامل برونگرایی (E)

این عامل دربرگیرنده صفاتی همچون جامعه پذیری، معاشرتی، سلطه جویی، هیجان خواهی، فعال بودن، پرحرف بودن، پرانرژی بودن، قاطعیت و … را شامل می‌گردد. افرادی که در این عامل نمره بالایی به دست می آورند بسیاری از صفات فوق در آن ها دیده می شود. برای مثال، آن ها مهارت‌های اجتماعی زیادی دارند و دائماً در جنب و جوش هستند و به ریسکهای زیادی در زندگی خود علاقه نشان می‌دهند. افرادی که در این عامل نمره پایینی به دست می آورند، صفتها و ویژگیهایی همچون کم حرف بودن، کم فعال بودن و غیرمعاشرتی بودن در آن ها دیده می شود.

صفات برونگرایی

۱- گرمی: این صفت به میزان صمیمیت بین افراد و نیز روابط فرد با دیگران اشاره می‌کند.

۲- قاطعیت: این صفت به قاطع بودن و جرئت و رک گویی افراد اشاره دارد.

۳- فعالیت: این صفت بیانگر تحرک، قدرت و انرژی در افراد است.

۴- هیجان خواهی: یعنی فرد دائماً در جستجوی تحرک و هیجان است.

۵- هیجانهای مثبت: یعنی افراد به هیجانهای مثبت و لذتبخش مانند خنده، شادی و عشق گرایش دارند.

عامل وظیفه شناسی ©