شکی نیست که دانش حدیث، مادر علوم اسلامی است و اهمیت فراوانى در اسلام دارد. در حقیقت، حدیث در فقه اسلامى، پس از قرآن، از منابع اصلی دین اسلام می­باشد که تأمین کننده­ احکام شرعی (نیاز فطری) بشر است و هرچه که با نیاز بشر سرو کار داشته باشد قطعا جایگزینی ندارد تا انسان را برای رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی یاری رساند؛ بنابراین احادیث رسیده از معصومان (علیهم السلام)، نزد شیعه جایگاهی مهم دارد و کسی در اعتبار و حجیّت آن تردید نمی­ کند و همگان عمل بر طبق آن را لازم می­شمارند. علاوه بر این، درعلوم مختلف دیگری چون: تفسیر، کلام و … نقش بنیادین داشته ودارای کارکردهای بسیار با ارزشیاست.

 در واقع، علم حدیث زمانى پدید آمد كه مسلمانان كوشیدند احادیث واقعى را از احادیث جعلى تشخیص دهند؛ زیرا حدیث در طول تاریخ،دارای فراز و نشیب­هایی بوده است و در اثر راه­یابی خطا و اشتباه در بخشی از احادیث معصوم­(ع)، موجب گشت فقیهان و محدثان در صددچاره­جویی برآیند و راه دست­یابی به احادیث صحیح و معتبر را مشخص نمایند. از این جهت، هر فقیه و حدیث پژوهی درصدد پاسخ گویی به این سؤالات است که: علت تعارض در کلام امامان معصوم چیست؟ و آیا این اختلاف و تعارض، مولود کلام معصوم است یا متأثر از عوامل بیرونی و خارجی آن؟ در پاسخ می­توان گفت: پدیده­ اختلاف و تعارض اخبار، علل و عوامل گوناگونی داشته است که برخی از آن­ها مربوط به کلام بشری و چگونگی ابلاغ قانون (تقیه­ی امام (ع) در بیان حکم شرعی، تعدد مراتب مکلفین و …)،  و بعضی دیگر مربوط به عوامل بیرونی و خارج از متن کلام (نقل به معنا، سهو راویان و …) است که همه این­ها دست به دست هم داده و این تعارض را ایجاد نموده است(دلبری،1390: 92).

بنابراین؛ موضوع رفع تعارض اخبار در سر تا سر فقه کاربرد زیادی دارد؛ زیرا کمتر بابی از ابواب فقهی است که از روایات متعارض خالی باشد. از این رو، شناسایی راه ­های حلّ تعارض اخبار از مباحث مهم در دریافت صحیح مفاهیم روایات است و یکی از ابزارهای راهبردی در استنباط احکام شرعی به شمار می­آید، تا آن­جا­که بدون آگاهی از آن، حکم الهی دست نیافتنی است. همچنین ابزار مهمی است که شبهات دشمنان اسلام و مکتب اهل بیت (علیهم السلام) را در هم می­شکند؛ زیرا اختلاف اخبار، همواره از اسباب طعن نحله­ها و فرقه­های مذهبی اسلام بر یکدیگر بوده است که امروزه در قالب شبهات مستشرقان  علیهِ اسلام، مطرح می­ شود که در نهایت، دانشمندان مسلمان با انگیزه­ رفع این شبهه، به نگارش کتبی در دانش مختلف الحدیث، دست زده ­اند.

در کتب اولیه­ حدیثی، احادیثی وجود دارد که در ظاهر اختلاف دارند و همواره شیوه­ دانشمندان ما بر این بوده است که صرفاً به جمع احادیث بپردازند و روایات اختلافی را رد کنند، اما برخی دیگر از دانشمندان با نوشتن شرح بر آن­ها، به رفع تعارض احادیث پرداختند که هر یک از این افراد دارای روشی هستند. یکی از شارحان، محمد باقر مجلسی است که با نوشتن شرح بر کتاب کافی کلینی به رفع تعارض اخبار پرداخت و آن را مرآة العقول نامید. بنابراین؛ در این پژوهش سعی شده است تا به روش توصیفی –  تحلیلی  و با تکیه بر قرائن ذکر شده­ی فوق، به رفع تعارض احادیث از دیدگاه علامه مجلسی در جنبه­ فقهی این کتاب ارزشمند بپردازیم و اثبات کنیم که تعارض به صورت حقیقی در روایات معصومین (علیهم السلام) وجود ندارد، چرا که شخص علامه و بسیاری از دیگر دانشمندان و محدثان اعتقادشان بر این است، که با توجه به

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 

 

 عصمت امامان (علیهم السلام) و حکیمانه بودن سخنانشان و از همه مهم­تر صدور گفتارشان از منشأ وحی، ادعای نقص و تنافی در کلام آنان، محال است.

1-1- طرح مسأله

کتاب مرآة العقول، یکی از معتبرترین مجموعه­های رواییاست که مورد قبول بسیاری از علما و فقهای شیعی می­باشد. مرآة العقول، شامل مجموعه روایات فقهی و احکام شرعی است که از اهل بیت(علیهم السلام) روایت شده است. جامعیت و تنوع موضوعی گسترده و بیان­ های فقه الحدیثی فراوان ذیل بسیاری از ابواب کتاب، آن را یکی از مهم­ترین مجموعه­های روایی شیعه شناسانده است. مجلسی در این کتاب به نکات فقه­ الحدیثی بسیاری اهتمام داشته که یکی از مهم­ترین آن­ها، موضوع علاج تعارض و اختلاف روایات است. ایشان سعی کردند، در هنگام ظهور تعارض روایات، به جمع دلالی میان آن­ها بپردازند و عملاً کمتر به طرد و نفی آن­ها اقدام کنند. در حقیقت، علامه با گردآوری احادیث مشابه و هم­مضمون در کنار یکدیگر، امکان ملاحظه­­ی تعارض روایات را بیش از پیش فراهم کرد و در نهایت توانست به اختلاف ظاهری و واقعی آن­ها، اختلاف نسخه‌ها، تقطیع‌ها، شقوق مختلف موضوع، عام‌ها و خاص‌ها، قیدها، موارد تقیه و… پی ببرد.

البته با توجه به تنوع موضوعی برخی روایات، در عمل، این­گونه نیست که به سادگی بتوان روایات متعارض را در همه موارد، در کنار هم و در ذیل یک موضوع قرار داد، امّا به نظر می‌رسد مجلسی با وجود پراکندگی روایات متعارض در بخش‌های گوناگون، در اثر آشنایی نزدیک با محتوای اخبار و مجموعه روایات توانسته است حوزه‌های تعارضات مفهومی وسیعی را در پاره‌ای احادیث و ابواب روایی کشف کند و به حلّ و علاج آن­ها اهتمام ورزد. در عین حال، آن­چه مجلسی را بیش از همه در کشف و علاج تعارض روایات یاری داده تسلط او به مباحث علمی، کلامی، تاریخی، انس وی با محتوای احادیث و زبان ائمه (علیهم السلام)، نسخه‌شناسی و مقایسه­ نسخ گوناگون با همدیگر است. وی از این رهگذر، بر عمق و دامنه­ فعالیت محد‌ّثان پیشین در حوزه­ تعارض روایات افزود و با در پیش گرفتن طرق و شیوه‌های گوناگون، شبهه­ی تعارض را از بسیاری از روایات ظاهراً متعارض برطرف ساخت.

2-1-1- سوالات پژوهش

1-2-1-1- سوال اصلی

روش­های علامه مجلسی در رفع تعارض احادیث با تکیه بر کتاب مرآة العقول چگونه است؟

2-2-1-1- سوالات فرعی

1- معیارهای رفع اختلاف از دیدگاه علامه مجلسی، چیست؟

2- از مرجحات متنی در کتاب مرآة العقول، کدام است؟

3- دانشمندان و محدّثان مسلمان در تعارض اخبار از چه روش­هایی بهره بردند؟