فرهنگ­نویسی یا فرهنگ­نگاری یکی از حوزه های علم زبان شناسی است که به بررسی نحوه­ نگارش فرهنگ­ها و واژه پردازی می ­پردازد. فرهنگ واژگان، فرهنگ لغت یا لغت­نامه کتابی است که در آن معانی واژه­ های یک زبان معیّن با توضیحات مربوط به ریشه­ شان، تلفّظ­شان، یا اطّلاعات دیگر مربوط به آن­ها به ترتیب حروف الفبای همان زبان گردآوری می­ شود.در این­جا این سول مطرح می­ شود که آیا فرهنگ واژگان همان دانشنامه است؟ پاسخ در نگاه اول اندکی دشوار به نظر می­رسد اما باید گفت فرهنگ واژگان با دانشنامه (دایرة المعارف) تفاوت دارد. در یک واژه نامه معمولاً، به معنای واژه ­ها اکتفا می­ شود و اطلاعات دیگری نظیر تاریخچه داده نمی­ شود. به علاوه در واژه نامه­ها فقط به واژه­ های عمومی یک زبان اشاره می­ شود و اسامی خاص (مانند نام مکان ها و اشخاص) کمتر نوشته می­ شود. با این حال مرز دقیقی بین واژه­نامه و دانشنامه نمی­ توان تعیین کرد و برخی کتاب­ها مانند لغت نامه­ی دهخدا به نوعی در هر دو طبقه جای می­گیرد.

پیشینه امر فرهنگ­نویسی در زبان عربی به سیزده قرن پیش می­رسد. پس از تألیف نخستین فرهنگ[1]در قرن دوم هجری، فرهنگ نویسی عربی با اهتمام و جدّیت بسیاری دنبال شد به طوری که در سدهی چهارم هجری هشت فرهنگ عربی[2] تألیف شده است و از این نظر آن قرن را عصر طلایی فرهنگ نگاری نامیده اند. پس از آن، تألیف فرهنگ­های جدید در قرون دیگر تداوم داشت تا این که در نخستین سال­های سده­ی پنجم هجری تألیف فرهنگ  دوزبانه­ی عربی– فارسی آغاز شد. از آن زمان تا پیش از فرهنگ­های جدید در زمان ما حدود صد و پنجاه کتاب به شکل­ها و هدف­های گوناگون پدید آمد.[3]

در میان این فرهنگ ها فرهنگ های مصور نیز پدید آمدند که برخی از آن ها به ترتیب الفبایی و برخی دیگر به ترتیب موضوعی نگاشته شده اند.

[1]. اولین فرهنگ عربی را در قرن دوم هجری قمری خلیل بن احمد فراهیدی أزدی (متوفی 175 قمری) به نام العین تألیف کرده است .

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 

 

 

[2]. جمهرة اللغة از ابن درید؛ دیوان الأدب از اسحاق بن ابراهیم فارابی؛ البارع از ابوعلی قالی؛ تهذیب اللغة از ابومنصور ازهری؛ المحیط و جوهرة هر دو از صاحب بن عباد؛ تاج اللغة و صحاح العربیة از جوهری؛ المحمل  از ابوالحسین احمد بن فارس قزوینی فرهنگ های تألیف شده ی قرن چهارم هجری هستند .

[3]. عبدالنبی، قیم . ” تحول و تطور فرهنگ نویسی عربی – فارسی ” مجله کتاب ماه ادبیات و فلسفه ، 109و110. 111(1385):52-59 .