یكی از مهم‌ترین قالب‌های شعری در طول دوره‌های پرمایه‌ی ادب فارسی برای بیان مفاهیم غنایی و عرفانی قالب شعری غزل است.«غزل فارسی در اوایل سده‌ی چهارم هجری شكل گرفت؛ در ابتدا ساده و در وصف موضوعی تغزلی بود در قرن ششم دست‌خوش تطور شد این دوره‌ی رونق غزل و تبدیل آن به مهم‌ترین سیاق شعر غنایی بود.» (عبادیان، 1372: 77) با روی كار آمدن سلجوقیان در دهه سوم قرن پنجم و سقوط غزنویان، كم كم از رونق قصیده كاسته شد.«بی‌توجهی شاهان سلجوقی در اوایل كار به شاعران (نسبت به دوره‌ی غزنوی) باعث شد كه شاعران كم و بیش هم به غزل توجه كنند یعنی به جای مدح ممدوح به مدح معشوق و به جای توصیف طبیعت به بیان عواطف و احساسات خود بپردازند.»(شمیسا،1382: 210) غزل فارسی در قرن ششم و با ظهور سنایی غزنوی شكل و مسیر مستقلی پیدا كرد. سنایی نخستین  شاعری بود، که سرودن غزل را به‌صورت جدّی آغاز كرد از این‌رو غزل‌های او در سیر تحول غزل فارسی نقشی پررنگ و بنیادین دارند و شاعران بزرگی چون عطّار و مولانا از پیروان شیوه‌ی غزل‌سرایی او هستند.

 1-1- نگاهی گذرا به سیر غزل

 همان‌گونه كه گفتیم سنایی نخستین كسی است، كه در قرن ششم سرایش غزل را به‌طور جدّی آغاز كرد غزل‌های او دو مسیر در سیر تكامل غزل ایجاد كرد كه هر كدام سیر جداگانه‌ای داشتند و بعد از او در قرن هفتم و هشتم به كمال رسیدند.

غزلیّات او كلاً دو نوع است یک دسته همان رنگ و بوی تغزل را دارد و همان است كه بعداً در سیر تكاملی از طریق اشعار انوری و جمال و كمال و در سعدی به اوج خود می‌رسد و دسته‌ی دیگر اشعاری است اخلاقی یا به اصطلاح عارفانه كه بعد در سیر تكاملی خود از طریق اشعار خاقانی و نظامی و عطّار در مولوی به اوج می‌رسد. (شمیسا، 1382: 211)

 سیر تكاملی غزل عاشقانه با ظهور شاعر شیرین سخن و بلندآوازه- سعدی شیرازی -به اوج كمال خود ‌رسید. در غزل‌های او عشق و دلدادگی به بهترین نحو نموده شده است و در آن دریایی از احساسات پاك و عشق ناب و ستایش زیبایی موج می‌زند، دریایی كه از روحی لطیف، حساس و عاشق سرچشمه می‌گیرد. هرچه هست عشق و ستایش جمال است. سخنانش را سهل و ممتنع گفته‌اند چرا كه در عین سادگی تقلیدناپذیرند. غزل سعدی نمونه‌ی تمام عیار غزل فارسی است.

غزل سعدی كیفیت‌های هنری اصیل و زنده‌ای دارد كه سیر غزل در طی دویست و اندی سال بدان دست یافته بود. این غزل خاص تركیب سادگی و روانی و یك‌دستی با پختگی و غنای اندیشه است؛ احساس و عشقی كه در آن توصیف می‌شود احساس و عشقی است كه با تار و پود خصیصه‌های نوع انسان آمیخته شده است. زیبایی توصیف شده در غزل سعدی، زیبایی آرمانی است كه خصوصیت انسانی فراگیر دارد؛ این عشق و زیبایی مبشر دوستی و آرمان‌خواهی انسان اجتماعی و در عین حال فردیّت یافته‌ی ایرانی است. (عبادیان، 1372: 81- 82)

سعدی مدرسه‌ی بزرگی در غزل‌سرایی فارسی بنیان نهاد كه شاعران زیادی پس از وی شاگردان این مدرسه شدند. شاعرانی چون: مجد همگر، همام تبریزی، امیرخسرو دهلوی، خواجوی ‌كرمانی، كمال‌الدین خجندی و….از شاگردان این مدرسه به شمار می‌آیند. در میان این شاعران كمال‌الدین مسعود خجندی -شاعر و عارف بزرگ قرن هشتم- هنوز آن‌گونه كه شایسته است شناخته نشده است. گویی با وجود خورشیدهای تابانی چون حافظ و سعدی منجمان آسمان شعر و ادب فارسی از شناخت ستارگان درخشانی هم‌چون كمال در آسمان شعر و ادب قرن‌های هفتم و هشتم كه یكی از مهم‌ترین و درخشان‌ترین دوره‌های شعر و ادب ‌فارسی است، غافل مانده‌اند و چهره‌های این شاعران بزرگ در پشت ابرهای كم‌توجهی پنهان مانده است. این شاعر غزل‌سرا در غزل‌های خود كه تعداد آن به هزار غزل می‌رسد بیش از همه تحت تأثیر سعدی است. «هیچ یک از شعرای گذشته در تکوین هنر غزل‌سرایی کمال خجندی مانند سعدی مؤثر نبوده‌اند. غزل کمال از جهات گوناگون با غزل سعدی پیوستگی راست، کارساز و شناختنی دارد.» (مؤید شیرازی ،1375: 267)

 1-2- كیفیت غزل كمال خجندی

 كمال در دایره‌ی سیر غزل فارسی از جمله شاعران گروه تلفیق به شمار می‌آید. غزل‌های او آمیزه‌ای از عشق و عرفان است. در غزل او تشبیهات و تصاویر زیبا، استعاره‌های بدیع، ایهام‌های پرجاذبه و تمثیل‌های جذابی وجود دارد و در عین حال زبانش ساده است و سادگی غزل سعدی را به یاد می‌آورد بخصوص كه وی بیش از همه تحت تأثیر سعدی است و گاه حتی عین عبارت‌های سعدی را در شعر خود به كار می‌برد.

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

كمال دوام‌دهنده‌ی سبك سهل و ممتنع است. سخن‌های شیرین، عبارت‌های ریخته، تعبیرهای خلقی، الفاظ زیبا، كلمه‌های متناسب، تشبیه و استعاره‌های نادر، تجنیس و مبالغه‌های دلفریب، ضرب‌المثل و مقال و تعبیرهای شیره‌دار مردمی را چنان ماهرانه به كار می‌برد كه شعر او را در نهایت نمكین و خوش‌آهنگ می‌گرداند. (افصح زاده، 1375: 131)

 افصح‌زاده همچنین لطف سخن، عمق معنی، دقت در مضمون آفرینی و خوش‌آهنگی را از خصوصیت‌های عمده‌ی شعر كمال برمی‌شمرد. (همان، 85)

 1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 از آن‌جا كه هركدام از شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان بسان حلقه‌های یک زنجیر به شمار می‌آیند و پژوهش روی آثار همه‌ی ‌آن‌ ها از لحاظ سبك‌شناسی، تاریخ ادبیات و تحول شعر فارسی ضروری می کند، نوآوری این تحقیق از آن جهت است كه شعر شاعرانی چون كمال خجندی را باید در مقایسه با شاعران دیگر خصوصاً شاعری چون سعدی كه در اوج قلّه‌ی رفیع ادب فارسی قرار دارد، سنجید تا جایگاه شاعری و ارزشمندی شعر او تبیین و تعیین گردد.

1-4- اهداف تحقیق

 – بررسی میزان تأثیرپذیری كمال از سعدی

– بررسی مضامین وام گرفته‌ی كمال از سعدی

– بررسی جایگاه شعری كمال خجندی در میان شاعران غزل‌سرای دیگر

– بررسی شیوه‌های تأثیرپذیری كمال از سعدی

 1-5- پیشینه‌تحقیق

 تحقیقاتی كه تاكنون در حوزه‌ی اشعار این دو شاعر صورت گرفته به‌طور كامل با موضوع این پایان‌نامه مطابقت ندارد در تحقیقاتی كه پیش از این در زمینه‌ی این موضوع انجام پذیرفته و شرح آن‌ ها ذكر خواهد شد به بررسی شعر یكی از شاعران مورد بحث و یا مقایسه‌ی شعر آن شاعر با شعر شاعران دیگر پرداخته شده است و یا تحقیقاتی به‌صورت مختصر انجام شده و گسترش و شرح بیشتری را می‌طلبد كه خلاصه‌ای از آن‌ ها آورده شده است.

– بهرامی، جواد، (1391). «بررسی صنایع معنوی بدیع در غزل‌های كمال خجندی»

در این پایان‌نامه آرایه‌های معنوی بدیع از قبیل تشبیه، تناسب، ایهام، ترتیب كلام و تحلیل و توجیه و خاتمه در دیوان کمال خجندی مورد بررسی قرار گرفته است و برای هر كدام از این آرایه‌ها نمونه‌های زیبایی از اشعار كمال خجندی بیان گردیده است.

– جواهری، حسین. (1373). «شرح لغات و تركیبات دیوان كمال خجندی»

در این پایان‌نامه نویسنده به شرح لغات و تركیبات دشوار غزلیّات كمال خجندی پرداخته است و هدف این پایان‌نامه آسان تمودن درك مفاهیم دشوار غزلیّات این شاعر به وسیله‌ی شرح لغات و اصلاحات بوده است.

زمانی، مرضیه، (1390). «بررسی تطبیقی صد غزل سعدی شیرازی با صد غزل خواجوی‌ كرمانی»

هدف این پایان‌نامه بررسی مشابهات موجود میان صد غزل سعدی و صد غزل خواجوی كرمانی بوده است.و در طی آن میزان تأثیر‌پذیری غزل خواجو از غزل سعدی مشخص گردیده است.

-. صدری‌نیا، باقر، (1378). «سیمای كمال در آینه‌ی تذكره‌ها»

در این مقاله نویسنده به تحلیل نظریه‌های مختلف تذکره‌نویسان در مورد زندگانی و احوال کمال پرداخته و سعی کرده صحیح‌ترین نظرها را به وسیله‌ی استدلال‌های قوی شناسایی کند و نشان دهد..

– معدن‌كن، معصومه، (1376). «ویژگیهای ممتاز شعر كمال خجندی»

در این مقاله نویسنده به بررسی محتوایی غزل‌های كمال خجندی پرداخته و غزل‌های این شاعر را از لحاظ محتوایی به چهار گونه‌ی مححقانه، حكمی، عاشقانه و رندانه تقسیم كرده است. و ویژگی‌هایی چون: تازگی، نوآوری، آوردن حسن مطلع، وصف زیبایی طبیعت و تشبیه را از عوامل ممتاز بودن شعر كمال خجندی برشمرده است.

– موسوی، میر نعمت‌الله، (1376). «نگاهی به زمان و شعر كمال خجندی»

در این مقاله نویسنده به بررسی اوضاع دوران حیات كمال خجندی پرداخته است و تأثیر عوامل اجتماعی و حوادثی كه در دوران شاعر اتفاق افتاده را در شعر كمال بررسی و نمایان كرده است.

– مؤید شیرازی، جعفر، (1375). «پیوندهای هنری كمال خجندی و سعدی شیرازی»

در این مقاله كه در قالب یک سخنرانی در مجمع بزرگداشت كمال خجندی آذرماه 1375 در تبریز ارائه شده است، به‌صورت مختصر به بررسی سیصد غزل از دیوان كمال خجندی پرداخته شده است. نویسنده سعی كرده است تا به‌صورت كلی و مختصر پیوند این دو شاعر را مطرح كند و با آوردن نمونه‌هایی از شعر هر دو شاعر این پیوند را به اثبات برساند.

………………………………………………………………………………………………………………….89

5-2- بحث و نتیجه ­گیری……………………………………………………………………………………….. 90

5-2-1- پاسخ پرسش­های تحقیق………………………………………………………………………………. 90

5-2-2- نکات کلی تحقیق………………………………………………………………………………………. 92

5-3- محدودیت­ها­ی پژوهش………………………………………………………………………………………… 94

5-4- پیشنهاد­هایی برای پژوهش­ها­ی آتی………………………………………………………………. 95

فهرست منابع و ماخذ

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………. 99

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………….. 103

پیوست: پرسشنامه راهبردهای معذرت خواهی ………………………………………………… 107

مسأله تحقیق

یکی از حوزه­‌ها­ی کاربرد زبان­شناسی عبارت است از زبان­‌شناسی اجتماعی که به مطالعه­ تاثیرات عوامل اجتماعی بر نحوه­ استفاده از زبان می ­پردازد. در تعریفی دقیق­تر جامعه­‌شناسی زبان یا زبان­‌شناسی اجتماعی آن دسته از بررسی­ها­ی زبانی را در­بر می­گیرد که با ملاک­ها­ی اجتماعی از جمله طبقه­ی اجتماعی، میزان تحصیلات، سن، جنسیت، ریشه­ قومی و….. مرتبط می­باشند.

   پژوهش در حوزه­ آن دسته از ارتباطات درون­فردی که به آن­ها زبان­شناسی اجتماعی خرد[1] می­گویند شامل مباحث کنش­گفتار­ها، تحلیل­ها­ی محاوره­‌ای، رخ­داد­ها­ی زبانی، توالی­ها­ی پاره‌گفتاری و نیز گویش­ها­ی اجتماعی است(ریچاردز و اشمیت،2002). در­حالیکه زبان­شناسی اجتماعی کلان[2] مباحث دیگری مانند برنامه‌ریزی زبانی، تغییر زبانی، حفظ زبان، جایگزینی زبانی و تحدید یا گسترش تعاملات جوامع زبانی… را در­بر می­‌گیرد(واردها،1990)

   یکی از زیر­مجموعه­های زبان­شناسی که در اواخر دهه­ 1970 ظهور کرد ^[4]کاربرد­شناسی است که نشان می­دهد افراد چگونه به درک و تولید یک کنش ارتباطی یا کنش گفتاری در یک موقعیت زبانی که اغلب مکالمه است موفق می­شوند(تی جی تانگ،2004).       

برنشتاین(1973)‌و‌گامپرز(1977،1982)‌اذعان داشتند که کاربرد­شناسی با درک ژرف­‌ساخت و تعاملات بینا‌فردی و شفاهی به یاری زبان­شناسی اجتماعی می­‌آید. براون ولوینسون(1987) نیز کاربرد­شناسی و زبان­شناسی اجتماعی را در بررسی کنش‌­گفتار­ها و کاربرد آن­ها مرتبط می­دانند. وجه مشترک این دو مبحث مطالعه­ زبان در بافت اجتماعی است.

الف.راهبرد­ها­ی اولیه:

1). اظهار ندامت: متاسفم، شرمنده هستم

2). توضیح یا حساب­ پس­ دادن: امروز خیلی سرم شلوغ است، نمی­ توانم همراه تو بیایم.

3). توصیف خسارت: من در نگهداری چتر شما کاملأ مراقب نبودم و باد شدیدی می­وزید.

ب.راهبرد ­ها­ی ثانویه:

1). جبران عملی:  بفرمایید، این هم یک چتر جدید!

2). قول عدم تکرار اشتباه: قول می­دهم بار دیگر زودتر برسم.

ج.راهبرد های کم­بسامد

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

:

1). پذیرش صریح مسئولیت: این اشتباه من بود.

2). زمینه­سازی: من دیر رسیدم، من در شرایط وحشتناکی بودم، پدرم سخت بیمار بود و نمی­ توانست حرکت کند، بنابراین من او را به بیمارستان بردم.

3). تأدیب خود: من خسیس­تر از آن هستم که برای تو یک چتر جدید بخرم.

4). سپاس­گزاری: از بردباری و صبر شما متشکرم.

بر­مبنای دسته­بندی بتین(2008) افراد یا به صورت صریح عذر­خواهی می­ کنند یا خیر که می­توان معذرت­خواهی صریح را در یک دسته­بندی بر­ مبنای تعداد جملات و تعداد تشدیدکننده­ هایی مانند قیود قرار­داد. برای افزایش شدت عذر­خواهی گاه از ابزار­هایی مانند قیود استفاده می­ شود: خیلی، وحشتناک، شدیداً از این جمله قیود می­باشند که تقریبا در تمامی موارد عذرخواهی دیده می­شوند و معیاری کیفی در بررسی شدت عمل تهدید­کننده­ وجهه می­باشند. بررسی کنش­گفتار معذرت­خواهی در قالب دسته­بندی بتین(2008) نشان می­دهد افراد در عذرخواهی به چه میزان از بیان صریح استفاده می­ کنند.

چنان­که ذکر شد معذرت­خواهی یک کنش­گفتار است که مطالعات خود را مدیون حوزه­‌ی زبان­شناسی اجتماعی می­داند. از این رو ملاک­ها­ی اجتماعی مانند جنسیت، طبقه اجتماعی، سن و… بر کمیت(بسامد) و کیفیت(نوع) راهبرد­هایی که افراد برای این کنش­گفتاری انتخاب می­ کنند تاثیر مستقیم دارد. گویون[14] (1998)، دوازده عامل را که به نظر او بر ارتباطات مستقیم وغیر­مستقیم نقش دارد به این شرح بیان می­ کند: 

1). سن: مسن­تر­ها تمایل به غیر­مستقیم بودن دارند.

2). جنس: زن­ها اصطلاحات غیر­مستقیم را ترجیح می‌­دهند.

3). محل اقامت: روستایی­ها بیشتر از شهری­‌ها از عبارت­ها­ی غیر­مستقیم استفاده می‌­کنند.

4). خلق و خو: هنگام عصبانیت مردم از عبارت­‌ها­ی غیر­مستقیم بیشتری استفاده می‌­کنند.

5). شغل: آن‌­هایی که در شغل­ها­ی علوم اجتماعی اشتغال دارند بیشتر از آن­هایی که علوم طبیعی خوانده­اند گفتار غیر­مستقیم را اعمال می­‌کنند.

6). شخصیت: افراد برون­‌گرا بیشتر از افراد درون­گرا از عبارت‌­ها­ی مستقیم استفاده می­‌کنند.

7). موضوع: هنگام اشاره به موضوع­ها­ی حساس و تابو از عبارت­‌ها­ی غیر­مستقیم استفاده می­ شود.

8). مکان: در منزل و مکان‌­ها­ی خصوصی، هر فرد بیشتر از عبارت‌­ها­ی مستقیم استفاده می­ کند.

9). زمینه­‌ی ارتباطی: در زمینه­ ارتباطی غیر­رسمی عبارت­ها­ی مستقیم بیشتری مورد استفاده قرار می­‌گیرد.

10). فاصله­ی اجتماعی: اشخاصی که رابطه خویشاوندی نزدیک­تری دارند عبارت­ها­ی مستقیم­تری استفاده می­ کنند.

   11). فشار زمانی: در حال عجله اشخاص از عبار ت­‌ها­ی مستقیم­‌تری استفاده می­‌کنند.

   12). موقعیت: در موقعیت اجتماعی بالا­تر اشخاص عبارت‌­ها­ی مستقیم­تری را برای ارتباط با افرادی در موقعیت پایین­تر استفاده می‌­کنند.

   رابطه­ میان زبان و قدرت رابطه­ای دو­جانبه است و هریک بر دیگری تاثیر­گذار است. هرکس که صاحب قدرت باشد می ­تواند از طریق زبان آن را بر دیگری اعمال کند. قدرتی که خود می ­تواند ناشی از داشتن یک زبان برتر باشد. این قدرت از طریق منزلت اجتماعی، ثروت، تحصیلات، درآمد و…. حاصل می­ شود و آن­چه زبان قدرت را نهادینه می­ کند ساختار­ها هستند(درگاهی، 1391). میشل فوکو(1984-1926) در تبیین رابطه­ قدرت از نقش محوری زبان و گفتمان سخن می‌­گوید. از منظر وی، زبان، گفتمان یا متون نقشی محوری در ساختن فرد و کنش­گران در سلسله مراتب قدرت دارند. به عبارت دیگر فوکو زبان را عرصه­ ظهور روابط قدرت و تعیین ­کننده­ کنش­گر مسلط و کنش­گر زیرسلطه به حساب می­‌آورد(بابک احمدی، 1373). درآراء میشل فوکو مفاهیمی همچون زبان، گفتمان، قدرت، جنسیت، حقیقت و دانش از جایگاه خاصی برخوردارند.

 رسوبات، بخش اساسی و جدایی­ناپذیر سامانه­های آبگین هستند، چرا که زیر لایه­ای برای اندامگان­ها فراهم کرده، و به­وسیله برهمکنش با آب­های احاطه­کننده، نقش مهمی در سامانه­های آبگین ایفا می­ کنند (Burden, et al., 2002). رسوبات را می­توان حامل، و منبع آلاینده­ها در سامانه­های آبگین تلقی کرد. آلاینده­ها ضرورتا توسط رسوب تثبیت نمی­شوند، اما ممکن است به­وسیله فرایند­های زیست­شناختی و شیمیایی، در بخش رسوبی و ستون آب بازیابی شوند. رسوب، یک گرداورنده^[1] مهم برای آلاینده­های فلزی در سامانه­های آبگین است. امروزه، بسیاری از مواد شیمیایی انسان­زاد پس از ورود به سامانه­های آبگین، بر روی سطح رسوبات انباشته می­شوند. این آلاینده­ها ممکن است به­ طور مستقیم توسط واحد­های صنعتی، و تصفیه­خانه­های فاضلاب شهری، و یا به­ طور غیر­مستقیم، توسط رواناب­های آلوده مناطق شهری و کشاورزی در سامانه­های آب تخلیه شوند. در نتیجه، رسوبات بسیاری از بندر­های صنعتی، و نواحی ساحلی اطراف جهان، داری غلظت بالایی از فلزات سنگین هستند، که می ­تواند نشانگر­ بسیار مهم آلودگی محیط­ آب باشد (Miller et al., 2000, Chen, et al., 2001, Feng, et al., 2004, Wang et al., 2007).

رسوبات آلوده می توانند حیات آبزیان در محیط دریا را به خطر بیندازند. آلاینده­های همراه­ با رسوب ممکن است توسط آبزیان، زیست­انباشت، و به زنجیره غذایی منتقل شوند. اندامگان­های کف­زی^[2] با رسوبات تماس مستقیم دارند، و میزان آلودگی رسوب ممکن است اثر بارزتری بر حیات آنها داشته باشد (Malins, et al., 1984). برخی از آلاینده­های رسوب، توسط کف­زیان در فرایندی به نام زیست­انباشت^[3] جذب می­شوند. هنگامی که جانوران بزرگتر، از این اندامگان­های آلوده تغذیه می­ کنند، مواد سمناک را ناخواسته وارد بدن خود می­ کنند، و بدین ترتیب، با ورود به جانوران رده­بالاتر در زنجیره­غذایی، طی فرایندی موسوم به زیست­بزرگسازی^[4]، غلظتهای بسیار بالایی از آلاینده­های بالقوه­سمناک در بدن آنها انباشته می­ شود. ماهی ها، صدف ها، پرندگان آبزی، و PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)داران دریایی ممکن است غلظت­های خطرناکی از مواد شیمیایی سمناک را در بدن خود انباشته کنند (Begum, et al., 2009).

1-2 فلزات سنگین، مصارف، و منابع

 فلزات سنگین، ^[5]زیرمجموعه‌ای از عناصر بالقوه­سمناک موجود در جدول تناوبی هستند، كه اغلب ویژگی‌های فلزی دارند. تعاریف مختلفی بر اساس چگالی، عدد اتمی، عدد جرمی، و ویژگی‌های شیمیایی و سمناكی برای این دسته از عناصر ارائه شده­است. از آنجا كه این اصطلاح تعاریف مختلفی را شامل می‌شود، امروزه اصطلاحات دیگری همچون فلزات سمناک^[6]، و یا فلزات جزئی^[7] كاربرد بیشتری دارد (Sarkar, 2002). فلزات سنگین به دلیل سمناکی بالا، قابلیت زیست­انباشت، و ماندگاری زیاد، خطرات زیست­محیطی زیادی برای زیست­بوم­ها دارند (Tam and Wong, 2000; Clark et al., 1998). برخی از عناصر بالقوه­سمناک، عناصر ریزمغذی ضروری^[8] (Fe، Co، Cu، Zn، As، Se، Mo، Mn، Cr) هستند، که كمبود و بیشبود آنها به مسمومیت موجودات زنده منجر می‌شود. برخی دیگر نیز عناصر ریزمغذی غیرضروری^[9] (Cd، Hg، Pb) هستند، كه عدم مصرف آنها برای موجود زنده مشكل­ساز نیست، اما بیشبود،‌ عدم دفع، و زیست­انباشت آنها منجر به مسمومیت می‌شود. فلزات، نقش حیاتی و ارزشمندی در توسعه صنعت، و پیشرفت فناوری دارند. از آنجا که این فلزات پس از مصرف، تجزیه نمی­شوند، و بنابراین در محیط زیست انباشته می‌شوند، غلظت بالای آنها به از­بین­رفتن تعادل در بوم‌سامانه­ها منجر شده، و مشكلات متعددی را به همراه خواهد داشت. عناصر As، Cd، Cr، Pb، و Hg، به دلیل ویژگی­های سرطان‌زایی، و دیگر مشكلات سلامتی و بهداشتی، بیش از سایر عناصر بالقوه­سمناک در سال­های اخیر مورد توجه قرار گرفته‌اند. فجایع بزرگ انسانی، مانند آنچه كه در میناماتای ژاپن (Hg)، بنگال غربی و بنگلادش (As)، و بیماری ایتای ایتای (Cd) در ژاپن اتفاق افتاد، و یا انواع بیماری­های عصبی و كُندذهنی كودكان (Pb)، دلیلی بر اهمیت بیشتر این عناصر است (Selinus et al., 2005). علاوه بر منابع طبیعی، كاربرد این عناصر در صنعت، معدن، و كشاورزی منجر به افزایش غلظت این عناصر در بوم‌سامانه‌های مختلف شده است، و در صورت عدم كنترل، تصفیه، و جداسازی این عناصر،‌ بوم‌سامانه­ها با مشكلات متعددی مواجه خواهند شد.

در طبیعت، گونه های انحلال­پذیر فلزات، فراوان، و به آسانی دسترس­پذیر هستند. فراوانی معمولا فلزات دسترس­پذیر را به آنهایی که اعداد اتمی زیر 40 دارند، محدود می­

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 کند. از دیدگاه آلودگی زیست­محیطی، فلزات ممکن است بر اساس سه معیار زیر رده­بندی شوند (Wood, 1974):

• غیربحرانی (Rb, Li, Sr, Al, Ca, K, Fe, Mg, Na)،
• سمناک، اما بسیار انحلال­ناپذیر، و یا بسیار کمیاب (Rh, Ba, Ru, Ir, Os, La, Ga, Ta, W, Zr, Hf, Ti)،
• بسیار سمناک، و نسبتا دسترس­پذیر (Bi, Sb, Pb, Ti, Hg, Cd, Ag, Te, Se, As, Cr, Sn, Zn, Cu, Ni, Co, Be).

فلزات سنگین به صورت اجزای سنگ کره، به­ طور طبیعی رخ می­دهند، و به­وسیله فرایندهای آتشفشانی، و هوازدگی و فرسایش سنگ­ها در محیط زیست آزاد می­شوند (Fergusson, 1990). هر چند، آزاد­شدن بزرگ­مقیاس فلزات سنگین در محیط­های آبگین (مانند تصفیه­خانه­های پساب­های شهری، صنایع تولیدی، و فعالیت­های کشاورزی)، اغلب پیامد مداخله انسان است (Mance, 1987; Denton, et al., 1997; Güven and Akıncı, 2008). نواحی ساحلی، از جمله حساس­ترین محیط­ها است، که به­خاطر اثر­های منفی ناشی از فشار­های انسانی، مانند افزایش شهر­نشینی، توسعه صنعتی، و فعالیت­های تفریحی، مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین، میزان آلودگی سواحل، اغلب به­خاطر منابع آلودگی موجود در خشکی­های مجاور افزایش یافته است (Fergusson, 1990; Wang et al., 2007). فرایند­ها­یی مثل معدنکاری، ذوب کانسنگ­های فلزی، و پالایش، که خروجی­های باطله تولید می­ کنند، اغلب منابع بالقوه­ فلزات سنگین در محیط­های آبگین هستند (Denton et al., 2001). همچنین، فاضلاب­های خانگی، لجن فاضلاب، رواناب­های شهری، و آبشویی از محل دفن زباله­های جامد، منابع دیگر ورود فلزات سنگین به رودخانه­ها، خورها، و آب­های ساحلی است (Mance,1987). بخش دیگری از ورود فلزات انسان­زاد به آب­های ساحلی در مجاورت مراکز شهری و صنعتی ناشی از مصرف سوخت­های فسیلی است. بنادر، و لنگر­گاه­های کوچک قایق­های شخصی، همچنین، فعالیت های تفریحی، تجاری، نظامی، قایق­رانی، و کشتی­رانی نیز منابع بالقوه دیگری از آلودگی محیط­های ساحلی و دریایی است (Denton et al., 1997).

1-3 غلظت­های طبیعی فلزات سنگین

 غلظت­ زمینه طبیعی^[10] فلزات سنگین در رسوبات، با بهره گرفتن از رویکرد­های مختلف مطالعات پیشین تعیین می­ شود. تعیین غلظت­های فلزی در یک منطقه غیر­آلوده، و یا نمونه­برداری از رسوبات زیر­سطحی (نمونه­برداری از عمق 25 سانتیمتری زیر سطح رسوبات) از جمله این رویکرد­ها است. غلظت­های زمینه طبیعی فلزات سنگین در رسوبات مناطق مختلف در جدول 1-1 آورده­شده­است.

1-4 رایج­ترین عناصر بالقوه سمناک در رسوبات

 همانطور که گفته شد، فلزات سنگین می­توانند از منابع طبیعی و یا انسان­زاد، وارد محیط زیست شوند. آلاینده­های رایج از منابع انسانزاد شامل سرب (Pb)، روی (Zn)، کروم (Cr)، مس (Cu)، کادمیم (Cd)، جیوه (Hg)، آلومینیوم (Al)، آهن (Fe)، منگنز (Mn)، و نیکل (Ni) می­ شود،

1-4-1 سرب (Pb)

جدول 1-1: غلظت­های زمینه طبیعی فلزات سنگین در رسوبات مناطق مختلف (mg/kg)

محتمل­ترین حالت اکسایشی سرب، 0 و 2 است. Pb²⁺ شکل رایج­تر و فعال­تر سرب است، و اکسید­ها و هیدروکسید­های تک­هسته­ای و چندهسته­ای را تشکیل می­دهد. در بسیاری از موارد، Pb²⁺، و کمپلکس­های سرب-هیدروکسیل، پایدارترین شکل­های سرب است. در سامانه­های آبی، بخش قابل ملاحظه­ای از سرب حل نمی­ شود، و به صورت رسوب (PbSO₄، Pb(OH)₂،Pb₂O ،PbCO₃ )، یون­های جذب شده و یا پوشش ­های سطحی روی کانی­ها، و یا به­ صورت ماده آلی معلق وجود دارد. کربنات سرب در pH بالای 6 تشکیل می­ شود، و هنگامی که غلظت زیادی از سولفید در شرایط کاهشی وجود دارد، PbS پایدار­ترین ترکیب جامد سرب است. فرایندهای اولیه­ای که سرنوشت سرب در رسوبات را تحت تأثیر قرار می­دهد، جذب سطحی، تبادل یونی، نهشت، و کمپلکس­شدن با ماده آلی است. این فرایند­ها، غلظت­های سرب در سامانه­های آبگین را محدود می­ کند (Evanko and Dzombak,1997).

1-4-2 کروم (Cr)

کروم به طور طبیعی به شکل عنصری حضور ندارد، و معمولا به صورت ترکیبات کروم مشاهده می­ شود. کروم به­ صورت یک محصول کانیایی اولیه به شکل کانی کرومیت (FeCr₂O₄) معدن­کاری می­ شود. منابع اصلی آلودگی کروم، رها­سازی از فرایند­های آب­فلز­کاری الکتریکی^[12]، و پساب­های کروم­دار است (Dzombak, 1997 Evanko and).

کروم (VI) در شرایط اکسایشی، شکل غالب کروم در سامانه­های آبگین است. گونه­ های اصلی کروم (VI)، کرومات (CrO₄^2-)، و دی کرومات (Cr₂O₇^2-) است، که به­آسانی در حضور کاتیون­های فلزی (به ویژه Ag⁺، Pb²⁺،Ba ) نهشته می­ شود. کروم (III)، شکل غالب کروم در pH پایین (کمتر از 4) است. Cr³⁺ با F^–،Cl^– ،OH^– ، NH₃، SO₄^2-، و CN^–، کمپلکس­های محلول، و لیگاند­های آلی انحلال­پذیر تشکیل می­دهد. کرم (VI) سمناک­ترین، و متحرک­ترین شکل کرم است (Chrotowski et al.,1991). تحرک کرم به ویژگی­های جذبی رسوب، مانند محتوای رس، اکسید آهن، و ماده آلی بستگی دارد. بیشتر کروم آزاد­شده در آب­های طبیعی نهایتأ جذب سطحی رسوبات می­ شود (Smith et al., 1995).

نظریات متفاوتی در مورد ارتباط بین چین­ها وگسل­های راندگی بیان شده است:

   برخی از زمین شناسان، نظیر هیبارد و هال (1993) و بارچی و همکاران (1998) معتقدند كه چین­ها و گسل‌های راندگی موجود در یک مکان خاص، ارتباطی با هم ندارند و در زمان­های مختلف شکل گرفته­اند.

   دیدگاه دیگر، آن است که چین­ها و گسل‌های راندگی با یکدیگر مرتبط هستند و در طی یک حادثه تغییرشکل و با هم شکل می­گیرند (Tavarnelli, 1997). تاوارنلی (1997) با مطالعه ساختارهای فرعی در نوار چین­خورده- رانده آمبریا- مارچی در ایتالیا و راکی در کانادا و بررسی ارتباط ژنتیکی آن­ها با یکدیگر و ساختارهای اصلی، تکامل ساختاری این نوار چین­خورده- رانده را حاصل وقوع فرایندهای کوتاه­شدگی به موازات لایه­بندی[2]، چین‌خوردگی[3] و تشکیل راندگی[4] دانسته است.

 1-1 رشد چین­خوردگی­ها

چین­­خوردگی­ها در سامانه­های چین رانده معمولاً مرتبط با گسل­های پنهان می­باشد که شواهد چین­خوردگی­های مربوط به این نوع سامانه­ها حاکی از این است که گسل­های معکوس پنهان عامل ایجاد چین خوردگی­ها می­باشد(Davis, 1983;Namson and Davis, 1988; Stein and King, 1984;Yeats, 1986; Stein and Yeats, 1989; Medwedeff,1992; Gurrola and Keller, 1997).
    افزایش ابعاد چین در جهت طولی، (انتشار جانبی )[5] و عرضی که طی آن طول موج چین تغییر می­ کند را رشد چین­خوردگی می­گویند. رشد عرضی چین خوردگی ها طی مکانیسم­های خاصی صورت می­گیرند که در زیر به آن­ها پرداخته می­ شود شکل(1-1).

 شکل 1-1) نحوه رشد جانبی چین، برگرفته از(Bretis et al, 2011).

2-1-  مکانیسم­های رشد عرضی چین خوردگی­ها

مکانیسم­های رشد عرضی چین­خوردگی­ها به طور کلی شامل سه نوع می­باشد نوع اول مربوط به چرخش یال­ها، نوع دوم مربوط به مهاجرت لولا و دسته سوم ترکیبی از هر دو مکانیسم  می­باشد. در مدل اول محل لولا­ها در طول چین­خوردگی ثابت است و کوتاه شد­گی سبب افزایش یال و تنگتر شدن چین می­ شود. در مدل مهاجرت لولا با تغییر محل لولا بخش­های جدیدی به طول یال اضافه می­ شود، بدون اینکه تغییری در  شیب یال­ها ایجاد شود. در حالت سوم به دلیل اینکه ترکیبی از دو مکانیسم یاد شده است، دارای پیچیدگی بالاتری می­باشد. در این مکانیسم ممکن است به طور همزمان و به نسبت­های مختلف در طی مراحل رشد یک چین هر یک از دو مکانیسم بالا موثر

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 باشند(شکل2-1) (Jamison,1987;Mitra and Namson,1989;Suppe and Meddwedeff,1990;Poblet and MacCaly,1996;Mitra,2003).

 شکل1-2) مکانیسم­های رشد چین(مدل مهاجرت لولا و چرخش یال)، برگرفته از(Mercier et al.,2007)                                                           1-2-1تقسیم ­بندی چین­ها

ارتباط بین چین­خوردگی­ها و گسل­ها، به دو گروه تقسیم شده است:(Morley, 1994)

    الف- چین خوردگی­های در ارتباط با گسل[6]: در این گروه، چین­ها در بالا و نوک راندگی­های در حال انتشار به سمت بالا شکل می­گیرند، مانند چین­خوردگی­های خم‌گسلی[7] و نوک‌راندگی[8] که چین­های نوک راندگی خود شامل چین­های جدایشی^[9] و انتشار گسلی^[10] می­باشند(Rich, 1934; Elliott,1976; Suppe, 1985; Jamison, 1987; Mitra, 1990). ویژگی بارز این ساختارها آن است که گسل­ها خصوصیات هندسی و جنبشی چین­ها را کنترل می­نمایند (Mitra, 2002).

 1-2-1-1چین­خوردگی­های در ارتباط با گسل[14]

چین­های مرتبط با گسل‌ها زمانی ایجاد می­گردند كه سطح گسل دچار تغییراتی در زاویه شیب شود. در نتیجه این تغییر، ساختارهایی كه از نظر هندسی سازگار با آن تغییرات هستند ایجاد شوند، که این موضوع در فرادیواره­ی گسل، در اثر حركت بلوك فرادیواره روی سطح گسل ایجاد می­ شود (مانند چین­های خم­گسلی و انتشار­گسلی). این چین­ها هم­چنین ممكن است در جا­هایی که تغییرات آهنگ لغزش گسل در طول سطح گسل، کرنش­های فرادیواره­ای را تولید می­ کند نیز تشکیل شوند (مانند چین­های جدایشی) (McClay, 2003).

    برای تعیین هندسه تشکیل چین­های مرتبط با گسل، محققین متعددی نمودارهایی را ارائه كرده­اند(Suppe, 1983; Jamison, 1987; Mitra, 1990; Suppe and Medwedeff, 1990; Homza and Wallace, 1995). بسیاری از محققین مانند تاوانلی (1997) و تورنجورسن و دون (1997) بر این باور هستند كه نمودارهای ارائه شده توسط جامسون (1987)، مناسب­ترین حالت را دارند، زیرا چندین مدل مختلف را تحت پوشش قرار داده است. در مدل ارائه شده توسط جامسون (1987)، چین­های مرتبط با گسل در سه گروه اصلی چین­های خم گسلی، چین­های انتشار گسلی و چین­های جدایشی، تحلیل شده ­اند. نمودارهای ارائه شده توسط وی براساس مدل­های ساختاری هندسه لولای شكنجی[15] و میزان تغییر ضخامت یال پیشانی می­باشند. در این مدل­ها ضخامت لایه ­ها در یال پشتی[16] ثابت در نظر گرفته شده است و ضخامت لایه ­ها در یال پیشانی[17] می ­تواند افزایش یا كاهش یابد. فاکتورهای مورد استفاده در این نمودارها، زاویه پلكان گسلی (α)، زاویه بین یال­ها (γ) و تغییر ضخامت یال پیشانی (t_f,b)، می­باشند. این سه پارامتر وابسته به یكدیگر هستند و ارتباط آن­ها می‌تواند تعیین كننده نوع چین­خوردگی باشد (شکل 1-3). در چین­های جدایشی شیب یال پشتی (_bα) جایگزین شیب پلكان می­ شود، در این چین­ها علاوه بر این فاکتور، پارامتر دیگری مورد استفاده قرار می­گیرد كه شامل نسبت دامنه چین (a) به ضخامت عادی چینه­شناسی (f) واحد شكل­پذیری است كه هسته تاقدیس را پر می­كند (شکل 1-4).